Empiryczne podstawy i obrzeża filozofii siedemnastego wieku

prof. Adam Grzeliński

Czas realizacji: 2013-2017

OPUS 4

Celem projektu badawczego Empiryczne podstawy i obrzeża filozofii siedemnastego wieku jest przedstawienie kształtowania się zasad oraz rezultatów badań natury, a także związków pomiędzy tymi badaniami a wybranymi systemami filozoficznymi XVII wieku.

1. Zależności te były wielorakie – z jednej strony twórcy wielkich systemów filozoficznych siedemnastego wieku sami zajmowali się badaniami natury, z drugiej strony – ich systemy filozoficzne powstały pod dużym wpływem kształtującej się wówczas metody naukowej. W trakcie badań analizie zostaną poddane następujące problemy:
a) zaangażowanie siedemnastowiecznych filozofów systemowych w badania nad naturą (w szczególności Thomasa Hobbesa i Benedykta Spinozy),
b) wpływ kartezjanizmu na sposób rozumienia przyrody (B. Chanet),
c) kształtowanie się metody naukowej, zrywającej z tradycją arystotelesowsko-scholastyczną na rzecz obserwacji i eksperymentu w filozofii angielskiej (znaczenie odkryć Roberta Hooke’a, Roberta Boyle’a, Isaaka Newtona),
d) wpływ powstających instytucji (towarzystw naukowych i bibliotek) na postęp wiedzy przyrodniczej oraz filozofię siedemnastego stulecia,
e) zależność wybranych siedemnastowiecznych rozstrzygnięć filozoficznych od ówczesnego stanu wiedzy o przyrodzie,

2. W porównaniu z wielkimi kontynuatorami brytyjskiego empiryzmu, Berkeleyem i Humem, Locke pozostaje filozofem, którego myśl nie została do tej pory należycie w Polsce opracowana. Brak przede wszystkim systematycznej pracy, która ukazywałaby zależność pomiędzy poszczególnymi częściami  tworzonego przezeń systemu filozoficznego, a także związki pomiędzy Locke’owskim empiryzmem a ówczesnymi badaniami naukowymi. Celem badań jest przygotowywanie monografii, której roboczy tytuł brzmi Doświadczenie i rozum. Filozofia Johna Locke’a a siedemnastowieczny paradygmat naukowy, a która powna wypełnić tę lukę. Jednym z roboczych założeń pracy jest teza o ścisłym związku zasad filozoficznych empiryzmu Locke’a z zasadami ówczesnej filozofii nauki, z ówczesnymi dyskusjami na temat statusu wiedzy naukowej, znaczenia filozofii naturalnej i historii naturalnej oraz roli hipotez w nauce. Punktem wyjścia do rekonstrukcji zasad są najnowsze prace M. Ayersa, J. Yoltona, P. Ansteya, S. Corneanu, M. Ben-Chaima, S. Gaukrogera, M. Atherton, Y. Tomidy i in.  W zamierzeniu monografia ukaże filozofię Locke’a zarówno w ujęciu historyczno-filozoficznym, jak i systemowym – poprzez rekonstrukcję najważniejszych leżących u jej podstaw założeń oraz jej podstawowych kategorii.

Badaniu poddane zostaną następujące problemy:

a) Wpływ programu badawczego Royal Society na Locke’owską koncepcję przyrodoznawstwa; wiadomo, że swoje poglądy Locke rozwijał pod wpływem przyrodoznawców, takich jak Robert Boyle, Robert Hooke, William Molyneux, ulegały one natomiast modyfikacji pod wpływem lektury dzieł Isaaka Newtona.
b) Znaczenie postulatu wywiedliwości wszelkiej wiedzy z doświadczenia. Badacze nie są do końca zgodni co do ostatecznego celu, jakiemu miała służyć dyskusja z natywizmem, przedstawiano również różne hipotezy dotyczące realnego przeciwnika w sporze, jaki Locke prowadził z natywizmem (najważniejsze stanowiska przedstawili J. Yolton i E. Cassirer).
c) Zależność pomiędzy zasadami metody eksperymentalnej w badaniach nad naturą dla zasad, zgodnie z którymi Locke tworzy swą koncepcję ludzkiego rozumu. Zgodnie z proponowaną interpretacją, Locke ówczesną metodę genetyczną i historyczną (w znaczeniu w jakim posługiwał się tym pojęciem F. Bacon) stosuje także do opisu przedmiotów mentalnych, tworząc filozoficzny odpowiednik ówczesnej metody naukowej.
d) Rekonstrukcja zasad filozofii naturalnej i historii naturalnej; szczególnie należy poddać analizie rolę, jaką Locke przypisywał hipotezie korpuskularnej, a także przemianę jego stanowiska pod wpływem lektury prac Newtona.
e) Wydobycie znaczenia najważniejszych pojęć Locke’owskiego systemu filozoficznego w wymiarze teoriopoznawczym (idea, pojęcie, postrzeżenie, refleksja, rozum i jego władze i in.) oraz  ogólna charakterystyka wiedzy.
f) Kwestia logicznego związku pomiędzy poszczególnymi częściami systemu filozoficznego Locke’a: zwłaszcza pomiędzy epistemologią i filozofią przyrody. W dalszej kolejności przeanalizowane zostaną związki pomiędzy centralną dla Locke’a kwestią uprawomocnienia wiedzy a rozstrzygnięciami, do których dochodzi w szczegółowych kwestiach praktycznych.

Rezultatem badań będą dwie publikacje: tom przekładów tekstów źródłowych dotyczących siedemnastowiecznych badań nad naturą oraz monografia poświęcona filozofii Johna Locke’a.