Instytut Filozofii

Kontaktul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 Toruń
tel.: +48 56 611 3666
e-mail: filozofia@umk.pl

Badania nad „Zarysami Pyrrońskimi” Sekstusa Empiryka

Grant NCN

Kierownik:  dr hab., prof. UMK Zbigniew Nerczuk

Czas realizacji: 12.03.2014-11.03.2018

Celem projektu jest opracowanie oraz dokonanie przekładu (wraz ze wstępem oraz komentarzami w przypisach) trzech traktatów wchodzących w skład traktatu Zarysy Pyrrońskie Sekstusa Empiryka, a także przygotowanie  cyklu artykułów poświęconych antycznemu sceptycyzmowi.

Zachowana w dużej części twórczość Sekstusa Empiryka stanowi zwieńczenie antycznej tradycji sceptycznej oraz odgrywa kluczową rolę w recepcji antycznego sceptycyzmu w Renesansie i wiekach nowożytnych. Wielkie dzieło Sekstusa zatytułowane Przeciw matematykom (w XI księgach) oraz będące kompendium sceptycznym Zarysy Pyrrońskie (w III księgach) stanowią jedno z najważniejszych źródeł naszej wiedzy o antycznym sceptycyzmie.

W odniesieniu do polskich opracowań sceptycyzmu warto zacytować zdanie wybitnego tłumacza i badacza starożytności L. Joachimowicza: „W przeciwieństwie do innych kierunków filozoficznych, jak stoicyzm, platonizm czy epikureizm, sceptycyzm jest w Polsce stosunkowo mało znany.” (Sceptycyzm grecki, Warszawa 1972. s. 7). Znaczące byłoby w tej sytuacji uzupełnienie obrazu filozofii starożytnej o szereg tekstów wzbogacających wiedzę o antycznym sceptycyzmie, zawierających odniesienia do kwestii współcześnie dyskutowanych przez badaczy sceptycyzmu, takich jak M. Burnyeat, J. Barnes, G. Striker, J. Brunschwig, R. Bett czy R. J. Hankinson.

Plan przekładu Zarysów Pyrrońskich, który korzystałby ze współczesnych opracowań tematu, podyktowany jest przekonaniem, że przekład A. Krokiewicza (Sextusa Empirikusa Zarysów Pirrońskich księga pierwsza, druga i trzecia. Przetłumaczył i wstępem poprzedził Adam Krokiewicz, Kraków 1931) nie spełnia już wymagań stawianych współcześnie przekładom tekstów filozoficznych. Manieryzm językowy A. Krokiewicza, który budził kontrowersje nawet wśród badaczy mu współczesnych (por. recenzja M. Auerbacha, „Ruch Filozoficzny”, XIII nr 1-4, 1935), czyni tekst Zarysów niezrozumiałym dla współczesnych czytelników, a tym samym utrudnia lekturę dzieła, które zaliczane jest do ścisłego  kanonu światowej literatury filozoficznej.

Niniejszy projekt jest w zamierzeniu kontynuacją badań nad antycznym sceptycyzmem i dziełem Sekstusa Empiryka, w wyniku którego m. innymi dokonany został przekład traktatów Przeciw uczonym, ks. I-VI (Sekstus Empiryk, Przeciw uczonym, przekład, wstęp i opracowanie Z. Nerczuk, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2007, s. 194) oraz Przeciw fizykom i Przeciw etykom, ks. IX – XI (Sekstus Empiryk, Przeciw fizykom. Przeciw etykom, Wydawnictwo Derewiecki, Kęty 2010, s. 277).

Prace opublikowane w wyniku realizacji projektu

  1. Koncepcja „zwolenników zmienności” w Platońskim Teajtecie i jej recepcja w myśli greckiej, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, Vol. 61/2016, s. 29-40.
  2. O specyfice pracy tłumacza antycznej literatury filozoficznej, „Studia Antyczne i Mediewistyczne”, 14 [49] 2016, s. 13-19.
  3. Nature, Man and Logos, „Kultura i Edukacja” No. 2 (112) 2016, pp. 43-52.
  4. [Monografia] Wokół sofistyki, Wydawnictwo UMK, Toruń 2016, ss. 275.
  5. References to Plato’s Theaetetus in book G (IV) of Aristotle’s Metaphysics w: Thinking Critically: What Does it Mean?, The Tradition of Philosophical Criticism and Its Forms in the European History of Ideas ed. by Dariusz Kubok, De Gruyter 2017, s. 65-72.
  6. Problem historii filozofii starożytnej, czyli w poszukiwaniu zaginionej Atlantydy , w: Studia Antyczne i Mediewistyczne, 15 [50], 2017, s. 3-12.

W przygotowywaniu:

 Sekstus Empiryk, Zarysy Pyrrońskie, przekład i opracowanie Zbigniewa Nerczuka; ukaże się Wydawnictwie UMK.  

Udział w konferencjach

Konferencje międzynarodowe

  1. Protagoras’ treatise „On the gods”: Knowledge and Faith, Philosophy of Religion in Ancient World, Athens 27.04.- 3.05.2015, Akademia Ignatianum (Kraków) i Instytut Humanistyczny w Atenach.
  2. „References to Plato’s Theaetetus in book G (IV) and K (XI) of Aristotle’s Metaphysics“, podczas: World Congress in Philosophy. The Philosophy of Aristotle, Athens 9-15 July 2016.
  3. “Protagoras’ lost treatise On the gods”; Understanding and explanation in the study of religions, 5th international Kraków Study of Religions, Jagiellonian University, Institute for the Study of Religions, Kraków, 7-9.11. 2016.
  4. “The discussion of human nature in the 5th and 4th centuries BC in the so-called Sophistic Movement”, The 29th International Conference of Philosophy, “Greek Moral and Political Philosophy” (From Pre-Socratics to Neo-platonism), Rhodes, Greece, 7-12.07.2017.
  5. “Aristotle’s criticism of Protagoras in „Metaphysics” (books Gamma and Kappa) and its significance for the development of the sceptical tradition”, konferencja pt. Tradition and forms of criticism in European philosophy, organizator: Deutsch-Polnische Wissenschaftsstiftung (DPWS) i Instytut Filozofii UŚ, Katowice 12-13.09. 2017.
  6. “The biological and medical sources of Protagoras’ thought (Plato, Protagoras, 334ac)”, Philosophy and medicine – the history of their relations. Toruń, 20-22.03. 2018.

Konferencje krajowe

  1. „Koncepcja zwolenników zmienności w platońskim Teajtecie i jej recepcja w myśli greckiej”, Poznań, X Zjazd Filozoficzny, (16.09. 2015).
  2. „Nawiązania do Teajtetaw ks. Gamma Metafizyki”, „Myśl Arystotelesa: interpretacja i recepcja”, Instytut Filologii Klasycznej UAM, Poznań, 22-23.09.2016.
  3. „O specyfice pracy tłumacza antycznej literatury filozoficznej”: IV Ogólnopolska konferencja przekładoznawcza: Typowe i nietypowe role tłumacza: wczoraj, dziś, jutro, Bielsko-Biała 13-14.10.2016, Katedra Iberystyki Akademii Techniczno-Humanistyczne.
  4. „Paradygmaty kultury starożytnej, czyli w poszukiwaniu zaginionej Atlantydy”, 01 2017 r. KUL: Dydaktyka Filozofii pt. Trwałość a dynamizm tradycji.
  5. „Dyskusja nad naturą ludzką w V-IV wieku p.n.e. w tzw. kręgu sofistycznym”, Siła i bezsilność władzy, zbiorowości i jednostki w świecie grecko-rzymskim i bizantyńskim, Ogólnopolska Konferencja Starożytnicza, Lublin, 18-19 maja 2017.
  6. „Filozoficzne źródła koncepcji logosu”, „Antyczne techniki perswazyjne”, Polskie Towarzystwo Filologiczne, 15-16 września 2017, Katowice, Uniwersytet Śląski